„Polakom wciąż brak odwagi, by prezentować na zewnątrz swoją wizję historii”
Janusz Kurtyka, 1 IV 2009
Nagroda im. Janusza Kurtyki to wielofunkcyjne narzędzie projektowe, stworzone przez Fundację im. Janusza Kurtyki w celu promocji na świecie najlepszych książek polskich historyków. Naszym celem jest poszerzenie dostępności językowej i promocja wyjątkowych pozycji historycznych wydanych na rodzimym rynku.
Mając wiedzę o własnej przeszłości, intuicyjnie uważamy, że inni ludzie również ją posiadają, że nas znają. Być może to z tego powodu są w Polsce osoby, które twierdzą, że polska historia jest znana na świecie. Rzeczywistość wygląda jednak inaczej. Nasza przeszłość jest znana jedynie epizodycznie, zaś tego rodzaju wiedza nie jest powszechna. Niestety problem dotyczy również środowisk naukowych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest niedostateczna liczba publikacji polskich historyków w obiegu międzynarodowym. Szczególnie brakuje wydań książek dotyczących historii najnowszej. A przecież właśnie z tym okresem historycznym wiążą się największe problemy Polski w zakresie braku wiedzy o naszej przeszłości wśród partnerów zagranicznych. Czy można jednak się dziwić, że słyszymy wiele opinii o historii Rzeczypospolitej, które nas oburzają, skoro przez tyle lat nie zadbaliśmy o dostępność polskich badań w międzynarodowym obiegu naukowym?
Świadomość tego stanu rzeczy miał Janusz Kurtyka. Jako prezes IPN inicjował tłumaczenie istotnych książek wydawanych przez Instytut na język angielski i organizował międzynarodowe konferencje z udziałem polskich badaczy. My idziemy krok dalej. Nie tylko tłumaczymy, ale też wydajemy książki polskich autorów w zagranicznych wydawnictwach.
Dbamy o skalę. Współpracujemy z wydawnictwami o uznanym dorobku i globalnym zasięgu. Książki zwyciężające w konkursie o Nagrodę im. Janusza Kurtyki tłumaczymy na języki angielski i niemiecki. Organizujemy promocje wydanych przez nas prac w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Austrii i Szwajcarii. W każdym z tych krajów jesteśmy w kontakcie z uczelniami i organizacjami naukowymi. Budujemy sieć kontaktów i wymiany poglądów. Wierzymy, tak samo jak Józef Mackiewicz, że tylko prawda jest ciekawa i że jest wiele osób na świecie, które są nią zainteresowane.
Edycje konkursów
Konkurs o Nagrodę im. Janusza Kurtyki ma charakter cykliczny i dzieli się na edycje, które wyróżnia przede wszystkim tytuł Konkursu.
Co roku ogłaszamy nowy konkurs, którego procedura wyboru laureata trwa kilka miesięcy. Edycja kończy się wydaniem książki i jej promocją za granicą.
Książki i ich promocja na świecie
Nagrodzone książki są tłumaczone oraz wydawane w języku angielskim oraz opcjonalnie niemieckim i francuskim. Kolejnym i najważniejszym krokiem jest promocja publikacji w świecie, która odbywa się poprzez podróż wraz z Laureatem Konkursu po akademickich ośrodkach w USA oraz opcjonalnie w Wielkiej Brytanii oraz europejskich krajach niemieckojęzycznych.
Konkursy o Nagrodę im. Janusza Kurtyki
Od 2017 r., corocznie, Fundacja im. Janusza Kurtyki przyznaje wyróżniającej się pracy historycznej nagrodę imienia Jej Patrona, Profesora Janusza Kurtyki. Wybór nagrodzonego tytułu odbywa się w drodze kilkuetapowej, rygorystycznej Procedury Konkursowej, której celem jest wyłonienie pracy o wysokich walorach merytorycznych i cechach predestynujących ją do promocji zagranicznej. Na procedurę tę składa się:
- ogłoszenie Konkursu i przyjmowanie zgłoszeń;
- przygotowanie przez Zespół Konkursowy rekomendacji, dotyczących wyboru finałowych publikacji;
- wybór przez Radę Programową Fundacji finałowych prac i skierowanie ich do recenzji;
- etap recenzji naukowych finałowych publikacji;
- wybór przez Radę Programową Fundacji, na podstawie recenzji, Laureata Konkursu.
W opisany powyżej proces zaangażowane jest grono wybitnych badaczy i przedstawicieli życia publicznego. W skład Zespołu Konkursowego i Zespołu Recenzentów wchodzą historycy, których wiedza, doświadczenie zawodowe i specjalizacje gwarantują najwyższy poziom merytorycznej oceny nadsyłanych zgłoszeń. Z kolei Radę Programową Fundacji, która dokonuje ostatecznego wyboru Laureata, współtworzą najwyższej klasy naukowcy, działacze społeczni oraz dziennikarze. Obecnie jej przewodniczącym jest historyk, prof. Włodzimierz Suleja.
Gala i statuetka
Każda edycja Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki wieńczona jest uroczystą Galą Wręczenia.
Wręczana Laureatowi statuetka stanowi fizyczną emanację Nagrody. Jej podstawę stanowią ułożone jedna na drugiej książki, które symbolizować mają bogaty dorobek naukowy Laureata. Z podstawy wyrasta jedna książka rozłożona niczym wachlarz na kilka stron. Każda ze stron zawiera kształty symbolizując terytorium Polski z różnych okresów historycznych. Zgodnie z intencją Zespołu Fundacji, ma to oddawać fakt, iż współczesna Polska ma swoje źródła w wielowiekowej przeszłości oraz wyrażać potrzebę jedności współczesnych pokoleń z dziedzictwem Rzeczpospolitej. Galom Wręczenia Nagrody im. Janusza Kurtyki towarzyszy odpowiednia oprawa oficjalna, artystyczna oraz naukowa. Na wydarzenia te składają się przemowy, koncerty oraz panele naukowe.
Tłumaczenie, wydanie
i promocja zagraniczna
Nagrodzona podczas gali wręczenia Nagrody im. Janusza Kurtyki zwycięska publikacja tłumaczona jest na język obce oraz wydawana i promowana poza granicami Polski. Zagraniczne wyjazdy, promujące książki Laureatów w instytucjach naukowych,są główną emanacją tego projektu. Do końca 2022 r. Fundacja przetłumaczyła i wydała trzy książki w języku angielskim oraz dwie w języku niemieckim. W 2019 roku odbyła się pierwsza podróż zagraniczna po kilku ośrodkach intelektualnych w Stanach Zjednoczonych promująca książkę Encounter with Katyn prof. Tadeusza Wolszy. W 2021 oraz 2022 r., z powodu pandemii COVID-19, odbywały się spotkania w formule on-line z udziałem amerykańskich, brytyjskich, niemieckich, jak i austriackich ośrodków akademickich, które przyciągnęły wielu widzów.
Jak nagroda im. janusza kurtyki zmienia świat?
Nagroda im. Janusza Kurtyki stanowi odpowiedź na niską rozpoznawalność prac polskich historyków za granicą oraz niską znajomość argumentów polskich badaczy w międzynarodowym obrocie naukowym. Zgodnie z diagnozą Fundacji, stan ten skutkuje krzywdzącymi, opartymi o nieprawdziwe informacje, czy bazującymi na uprzedzeniach, przekonaniami na temat polskiej historii, a pośrednio także na temat współczesnego społeczeństwa polskiego, funkcjonującymi wśród społeczeństw Zachodu. Poprzez systematyczne zwiększanie dostępności polskich prac badawczych w językach obcych, ich wydanie, dystrybucję i promocję zagraniczną, Fundacja przyczynia się do nasycania księgarń, bibliotek i zasobów innych instytucji na całym świecie polskimi pracami historycznymi, cechującymi się najwyższymi walorami merytorycznymi. Dzięki temu przyczynia się do pokonania problemu nieznajomości polskiej historii na Zachodzie w najlepszy możliwy, bo oparty o naukowe podstawy, sposób. O skali przedsięwzięcia i jego znaczeniu świadczą dotychczasowe dokonania Fundacji, związane z Projektem.
Nasze książki dostępne są w kilkudziesięciu bibliotekach naukowych na świecie, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, ale także takich krajach jak Australia, Holandia, Malta czy Arabia Saudyjska
I Edycja 2017
W I Edycji Konkursu Nagrodę im. Janusza Kurtyki przyznano Profesorowi Tadeuszowi Wolszy za pracę pt. „To co widziałem przekracza swoją grozą najśmielsze fantazje”. Wojenne i powojenne losy Polaków wizytujących Katyń w 1943 roku (Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2015). Do Konkursu zostało zgłoszonych 30 prac.
Nagrodzona w 2017 r. książka Profesora Tadeusza Wolszy opowiada losy ponad 50 Polaków, którzy wizytowali miejsce zbrodni katyńskiej, a którzy po powrocie do Polski musieli zmierzyć się z szykanami i represjami najpierw Niemców, a potem komunistów. Dzięki współpracy z Fundacją książka została ponownie wydana pod zmienionym tytułem Dotyk Katynia (Zysk i S-ka, Warszawa 2018) i była szeroko dystrybuowana, w tym w placówkach Poczty Polskiej.
Nagroda im. Janusza Kurtyki za opisywaną pracę została wręczona Profesorowi Tadeuszowi Wolszy 23 listopada 2017 r. podczas uroczystości w Pałacu Belwederskim w Warszawie. Po wręczeniu Nagrody odbyła się konferencja naukowa pt. Dotyk Katynia. Zbrodnia Katyńska w perspektywie międzynarodowej. Polityka, tożsamość, narracje, która zgromadziła prelegentów z Polski i Rosji.
Nagrodzona praca została przetłumaczona przez Fundację na język angielski i wydana nakładem amerykańskiego wydawnictwa Carolina Academic Press pod zmienionym tytułem Encounter With Katyn: The Wartime and Postwar Story of Poles Who Saw the Katyn Site in 1943. Na okładce publikacji wykorzystano zarys Pomnika Katyńskiego w Jersey City autorstwa Andrzeja Pityńskiego, nawiązując w ten sposób do symbolu, który może być czytelny dla społeczności adresatów.
Jesienią 2019 r. Fundacja przeprowadziła podróż promocyjną do Stanów Zjednoczonych, z udziałem jej autora, Profesora Tadeusza Wolszy. Podczas trwającego dziesięć dni wyjazdu autor wygłosił łącznie sześć wykładów w czterech ośrodkach naukowych: Houston, Nowym Jorku, Chicago i Waszyngtonie. Na podróż tę złożyły się wystąpienia w miejscach o różnym profilu i charakterze. Zarówno sale konferencyjne, uniwersyteckie, jak i think-tanki.
II Edycja 2018
W II edycji Konkursu Nagrodę im. Janusza Kurtyki przyznano Profesorowi Andrzejowi Chwalbie za pracę pt. Wielka Wojna Polaków 1914-1918 (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018). Do Konkursu zgłoszono 28 publikacji.
Zwycięska w II edycji Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki praca opisuje w sposób kompleksowy historię ziem polskich podczas I Wojny Światowej. Co ciekawe, autor nie poprzestaje w niej wyłącznie na opisie przebiegu wojny czy wątkach politycznych, lecz w duchu antropologii historycznej sięga po wątki społeczne. Książka podejmuje problematykę życia codziennego, demoralizacji, czy społecznej aktywności kobiet.
Wręczenie Nagrody Prof. Andrzejowi Chwalbie nastąpiło 24 października 2018 r. w Pałacu Belwederskim w Warszawie. Uroczystości towarzyszyła debata pt. Dwie niepodległości 1918-1989, w trakcie której Laureat Nagrody wymienił poglądy na temat różnic i podobieństw pomiędzy odzyskaniem niepodległości w 1918 i 1989 r. z Profesorem Antonim Dudkiem. Dyskusję moderował Profesor Filip Musiał.
Fundacja zorganizowała przetłumaczenie nagrodzonej książki na języki angielski i niemiecki, wydając ją w 2020 r. we współpracy z wydawnictwem Peter Lang. W ten sposób ukazały się dwie pozycje: anglojęzyczna The People of Poland at War: 1914-1918, zaś niemieckojęzyczna jako Der Krieg der anderen. Die Polen und der Erste Weltkrieg 1914-1918.
III Edycja 2019
W III edycji Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki zwyciężył Dr Damian K. Markowski. Nagrodę otrzymał za pracę pt. Dwa powstania. Bitwa o Lwów 1918 (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019). W Konkursie rywalizowało 21 książek.
Nagrodzona w III edycji Konkursu praca Dr Markowskiego opowiada historię walk o Lwów pomiędzy Polakami i Ukraińcami w listopadzie 1918 r. Dzięki szerokiej bazie źródłowej, obiektywnej perspektywie i wyjątkowym umiejętnościom pisarskim, autor czyni to w sposób dotychczas niespotykany.
Nagroda wręczona została 3 października 2019 r. w Pałacu Belwederskim w Warszawie. Uroczystości towarzyszyła dwupanelowa dyskusja, zatytułowana Wokół relacji polsko-ukraińskich. Historia i narracje. Pierwszy panel nosił tytuł: Dzieci jednego miasta? Wokół Bitwy o Lwów 1918. Bezpośrednio po pierwszej debacie odbył się drugi panel, pt. Rozdroża pamięci. Współczesne relacje polsko-ukraińskie a sporne problemy historyczne.
Fundacja zorganizowała przetłumaczenie nagrodzonej książki na języki angielski i niemiecki, wydając ją w 2020 r. we współpracy z wydawnictwem Peter Lang. W ten sposób ukazały się dwie pozycje: anglojęzyczna Lwów or L’viv? Two Uprisings in 1918, zaś niemieckojęzyczna jako Zwei Aufstände. Die Schlacht um Lemberg 1918.
IV Edycja 2020
W IV edycji Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki zwyciężyła praca Profesora Andrzeja Nowaka pt. Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015). Książka nagłaśnia cyniczną grę dyplomatyczną polityków brytyjskich, bolszewickich i czechosłowackich, na czele z przywódcami tych państw. Rozległa i głęboka analiza źródeł pozwoliła autorowi podważyć wiele obowiązujących dotąd w historiografii zachodniej mitów na temat polityki głównych graczy międzynarodowych wobec Polski w 1920 r. Warto wspomnieć, że IV edycja Konkursu skupiła największą liczbę uczestników w dotychczasowej historii Projektu. W Konkursie zgłoszono aż 30 prac.
V Edycja 2021
V edycja Konkursu odbyła się w 2021 roku. Nagrodę przyznano Dr Sławomirowi Dębskiemu za publikację pt. Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941. (PISM, Warszawa 2007).
Ważną cechą pracy Dr Dębskiego jest łączenie opisu z interpretacją i ocenami. Autor zbadał archiwalia niemieckie, rosyjskie, polskie, brytyjskie i amerykańskie. Wykorzystał edycje źródłowe, memuarystykę, niemiecką i sowiecką prasę z epoki oraz obszerną literaturę przedmiotu. Wnioski wynikające z książki mogą stać się źródłem poważnej naukowej debaty oraz podważyć dotychczasowe tezy dominujące we współczesnej historio-grafii rosyjskiej oraz – częściowo – zachodniej.
W związku z pandemią Covid-19 Nagrody IV i V edycji Konkursu zostały wręczone podczas Przeglądu Przeszłość/Przyszłość, który odbył się w 28 sierpnia 2021 roku w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Po uroczystości wręczenia statuetek odbyła się debata Laureatów. Oscylowała ona wokół relacji polsko-rosyjskich na gruncie różnych aspektów. Autorzy opisywali swoje doświadczenia związane z pracami archiwalnymi w Rosji. Jednym z ważnych głosów było także określenie przez obu Laureatów perspektywy przyszłości stosunków polsko-rosyjskich.
VI Edycja 2022
V edycja Konkursu odbyła się w 2021 roku. Nagrodę przyznano Dr Sławomirowi Dębskiemu za publikację pt. Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941. (PISM, Warszawa 2007).
Ważną cechą pracy Dr Dębskiego jest łączenie opisu z interpretacją i ocenami. Autor zbadał archiwalia niemieckie, rosyjskie, polskie, brytyjskie i amerykańskie. Wykorzystał edycje źródłowe, memuarystykę, niemiecką i sowiecką prasę z epoki oraz obszerną literaturę przedmiotu. Wnioski wynikające z książki mogą stać się źródłem poważnej naukowej debaty oraz podważyć dotychczasowe tezy dominujące we współczesnej historio-grafii rosyjskiej oraz – częściowo – zachodniej.
W związku z pandemią Covid-19 Nagrody IV i V edycji Konkursu zostały wręczone podczas Przeglądu Przeszłość/Przyszłość, który odbył się w 28 sierpnia 2021 roku w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Po uroczystości wręczenia statuetek odbyła się debata Laureatów. Oscylowała ona wokół relacji polsko-rosyjskich na gruncie różnych aspektów. Autorzy opisywali swoje doświadczenia związane z pracami archiwalnymi w Rosji. Jednym z ważnych głosów było także określenie przez obu Laureatów perspektywy przyszłości stosunków polsko-rosyjskich.
VI Edycja 2022
W VI edycja Konkursu, która odbyła się w 2022 roku nagrodzono pracę Doktora Przemysława Benkena pt. Tajemnica śmierci Jana Rodowicza Anody (IPN, Warszawa 2016). Temat edycji Konkursu nawiązywał do 80 rocznicy powstania Armii Krajowej i brzmiał: Armia Krajowa i postawy Polaków w latach II wojny światowej. Historia i dziedzictwo.
Dr Damian K. Markowski, który był recenzentem konkursowym nagrodzonej książki, stwierdził: Autor posiada niemały talent pisarski, sprawnie wciągając czytelnika w opisywaną fabułę. Z informacji pochodzących z dokumentów bezpieki zgromadzonych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oraz ze źródeł uzupełniających Przemysław Benken stworzył wartką fabułę, z polotem opisując kolejne hipotezy i możliwości rozwoju wypadków.
Nagroda została wręczona podczas Przeglądu Przeszłość/Przyszłość, który odbył się 27 sierpnia 2022 roku w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Po wręczeniu statuetki odbyła się debata z Laureatem.
Skupiała się ona głównie wokół życia Jana Rodowicza, żołnierza AK, powstańca warszawskiego i żołnierza podziemia antykomunistycznego. Podczas rozmowy próbowano odpowiedzieć na fundamentalne pytanie zawarte w tytule książki Przemysława Benkena, dotyczące okoliczności śmierci „Anody”, którego osoba jest bardzo symboliczna, jego los jest bowiem zwierciadłem całego ówczesnego pokolenia.
