Dnia 14 listopada 2018 r. w siedzibie Fundacji im. Janusza Kurtyki w Warszawie odbyła się debata, otwierająca cykl spotkań pt. Historia, prawda, teraźniejszość. Jak prowadzić stosunki międzynarodowe w kontekście przeszłości?
Pierwsza dyskusja poświęcona była stosunkom polsko-żydowskim w kontekście amerykańskiej administracji. Swoje przemyślenia zaprezentowali: dr Tomasz Płudowski, amerykanista i medioznawca z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, red. Bronisław Wildstein, pisarz i publicysta, członek Rady Programowej Fundacji oraz dr Artur Wróblewski, amerykanista z Uczelni Łazarskiego w Warszawie. Rozmowę moderował red. Tomasz Pietryga, dziennikarz „Rzeczpospolitej”.
Punktem wyjścia dyskusji było stwierdzenie red. Pietrygi o ponownym nagłośnieniu relacji polsko-żydowsko-amerykańskich wskutek kontrowersji wokół nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Dr Wróblewski omówił rolę środowiska żydowskiego w amerykańskiej polityce. Red. Wildstein sformułował tezę, iż problem napięć w stosunkach polsko-żydowskich wynika z zaniedbania III RP, jakim były zewnętrzne narracje o polskiej historii najnowszej. Interpretacje te – zwłaszcza niemiecka i rosyjska – wpisują się we współczesne prądy intelektualne. Dr Płudowski podjął próbę krytycznej analizy problemu z punktu widzenia amerykańskiego mainstreamu. Refleksję tę uzupełnił badacz z Uczelni Łazarskiego, podnosząc kwestię szczególnej wrażliwości Polaków na punkcie formułowania wobec nich oskarżeń o współudział w Holokauście, konfrontując to z brakiem rozliczeń ze strony niektórych państw zachodnich, dotyczących współpracy z III Rzeszą. Stwierdził ponadto, że antypolonizm Izraela, w ramach syndromu „oblężonej twierdzy”, złożył się na mit założycielski tego państwa w 1948 r. Z tego punktu widzenia wspólna deklaracja premierów Morawieckiego i Netanjahu z czerwca 2018 r. miała kluczowe znaczenie. Red. Wildstein podkreślił, że problem tzw. polskich obozów śmierci stanowi konsekwencję określonego postrzegania Polski w świecie. Według niego dowodzi to tezy, że historia jest przykładem soft power, wykorzystywanym przez państwa w zakresie realizacji ich interesów. Dlatego Polacy – zaapelował pisarz – powinni opowiedzieć swoją własną historię.
Dr Płudowski na pytanie o wzmacnianie sojuszu polsko-amerykańskiego odpowiedział, że nie należy go przeceniać, gdyż kwestia ta może stanowić przedmiot wewnętrznych rozgrywek w polityce amerykańskiej, a także próbę „rozgrywania” Polską Unii Europejskiej przez Donalda Trumpa. Zdaniem naukowca z UKSW, Polacy nie powinni obawiać się „just act”. Jak stwierdził, w USA ma ona służyć wyłącznie celom informacyjnym oraz swoistej „sprawiedliwości dziejowej”. Punktem wyjścia dla strony polskiej powinno być zaś uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej. Dla dr. Wróblewskiego „just act” jest kolejną formą psychologicznego nacisku na Polskę, mającą na celu uruchomienie odpowiednich procedur prawnych w zakresie restytucji mienia żydowskiego na poziomie amerykańskiego Kongresu. Byłoby to wówczas niekorzystne dla strony polskiej. Dodał, że sama treść dokumentu jest sprzeczna z elementarnymi zasadami prawa.
Red. Wildstein podkreślił, że w obliczu omawianych wyzwań, Polska powinna spróbować odnaleźć się w Europie, zwłaszcza że kraje zachodnie stają się wyraźnie coraz bardziej antyizraelskie. Dla dr. Płudowskiego ważnym problemem był negatywny wizerunek Polski w USA. Miało się na to składać rzekome ograniczanie wolności w kraju oraz odmienna wrażliwość w postrzeganiu Holokaustu. O ile w Polsce jest to zagadnienie przede wszystkim narodowe, o tyle za wielką wodą – egzystencjalne.
W końcowej części debaty nastąpiły komentarze i pytania z sali. Pokłosiem całego cyklu ma być publikacja książkowa. Spotkania będą podzielone na moduły tematyczne, dotyczące relacji: polsko-żydowskich, polsko-ukraińskich, polsko-niemieckich oraz polsko-rosyjskich.
Miejsce, dyskusja i cykl powstają w ramach projektu Klaster pozarządowy dla Rzeczypospolitej – na styku nauki, kultury i edukacji obywatelskiej. Nowe miejsce debaty o Polsce. Został on dofinansowany ze środków programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.
Patronat nad cyklem objęli: „Rzeczpospolita”, „Uważam Rze Historia”, „Do Rzeczy” oraz historykon.pl. Partnerami projektu są: stowarzyszenie Studenci dla Rzeczypospolitej oraz Fundacja dla Rzeczypospolitej.
Zapraszamy do obejrzenia nagrania z debaty: