W dniach 27–29 sierpnia 2021 r., w budynku Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku oraz na terenie Warszawy, odbył się Przegląd Przeszłość/Przyszłość, zorganizowany przez Fundację im. Janusza Kurtyki. Wydarzenie to miało dynamiczną i wieloaspektową formułę, na którą złożył się cykl debat, konferencja naukowa, gala rozdania nagród Fundacji, wystawa przedstawiająca inicjatywy, upamiętniające Holokaust na terenie Polski, zwiedzanie ekspozycji Muzeum Józefa Piłsudskiego oraz Biblioteki im. Janusza Kurtyki, a także spacer historyczny po Warszawie.
Przedsięwzięcie to było podsumowaniem działalności organizacji, prezentującym jej działalność na różnych polach. Nawiązując do misji Fundacji, skupiającej się na promocji rodzimej historii i historiografii poza granicami kraju, dokonano przeglądu najbardziej wartościowych prac naukowych oraz oddolnych inicjatyw, związanych z popularyzowaniem oraz upamiętnieniem dziejów Polski i jej bohaterów.
Momentem kulminacyjnym Przeglądu był drugi dzień wydarzenia (28 sierpnia 2021 r.). Podczas uroczystej gali nagrodzono laureatów IV i V edycji Konkursu o Nagrodę im. Janusza Kurtyki. Nagroda to narzędzie działania, które służy promocji polskiej historii i historiografii poza granicami Polski, poprzez poszerzenie dostępności językowej i promocję najlepszych pozycji wydanych na rodzimym rynku. Od 2017 r. Nagroda przyznawana jest raz w roku. Formą Nagrody jest przetłumaczenie wyróżnionej książki na języki obce oraz wydanie i jej promocja za granicą. Do IV edycji Konkursu, której temat przewodni brzmiał „Wobec systemu sowieckiego i ideologii komunistycznej”, napłynęło 30 zgłoszeń. Zwyciężyła w niej książka prof. Andrzeja Nowaka pt. „Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement”, wyróżnienie zaś otrzymała monografia dr. hab. Bogusława Kopki „Gułag nad Wisłą. Komunistyczne obozy pracy w Polsce 1944–1956”.
W V edycji Konkursu nagrodzono zaś książki oscylujące wokół zagadnienia „Pakt Hitler-Stalin. Geneza i konsekwencje sojuszu niemiecko-sowieckiego”. Za najlepszą spośród 10 zgłoszonych publikacji uznano pracę dr. Sławomira Dębskiego „Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939–1941”, wyróżniono zaś studium prof. Marka Kornata „Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej”. Laureaci otrzymali efektowne statuetki i dyplomy, ponadto w ramach Nagrody ich książki zostaną przetłumaczone na języki kongresowe oraz wydane w prestiżowym zachodnim wydawnictwie naukowym. Fundacja zadba również o ich promocję za granicą.
Po wręczeniu statuetek odbyła się debata Laureatów. Oscylowała ona głównie wokół relacji polsko-rosyjskich na gruncie różnych aspektów. Laureaci opisywali swoje doświadczenia związane z pracami archiwistycznymi w Rosji, z wiązane z tym trudności. Jednym z ważnych głosów było także określenie przez obu Panów perspektywy przyszłości stosunków polsko-rosyjskich.
Tego dnia dokonano również podsumowania Konkursu o Nagrody Przeszłość/Przyszłość, mającego na celu promocję oraz honorowanie oddolnych inicjatyw, popularyzujących historię Polski i jej bohaterów. W kategorii „Upamiętnienie w terenie”, obejmującej Inicjatywy upamiętniające polską historię i polskich bohaterów w postaci tablic, pomników itp, zwyciężył dr Dominik Szulc. Laureatem w kategorii „Dyplomacja publiczna i troska o dobre imię Polski za granicą” został Janusz Sporek. Kategoria ta obejmuje inicjatywy, promujące polską historię i broniące jej dobrego imienia za granicą. Nagrodę w kategorii „Strażnicy ksiąg”, zawierającej ponadstandardowe Inicjatywy księgarzy, antykwariuszy, bibliotekarzy i wydawców przyczyniające się do promocji polskiej historii otrzymał Zbigniew Markert, Łukasz Grzesiak zaś tryumfował w kategorii „Innowacyjne formy edukacji historycznej”. Ta kategoria uwzględnia inicjatywy promujące polską historię z wykorzystaniem niestandardowych metod edukacji, dostosowanych do współczesnego odbiorcy Na zakończenie drugiego dnia Przeglądu uczestnicy wydarzenia mieli okazję zwiedzenia wystawy stałej Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Natomiast pierwszego dnia (27 sierpnia) Przeglądu odbyły się trzy debaty z udziałem specjalistów, w trakcie których poruszano problemy, związane z promocją polskiej historii. W pierwszej z nich, zatytułowanej „Dyplomacja publiczna i troska o dobre imię Polski za granicą”, poruszano m.in. problemy związane ze znaczeniem faktów z przeszłości dla aktualnych bilateralnych stosunków naszego kraju z partnerami. Dywagowano przy tym również na temat spójnej wizji dziejów naszego kraju oraz strategii jej promowania. W rozmowie udział wzięli prof. Joanna Dyduch (UJ), Hanna Radziejowska (Instytut Pileckiego w Berlinie) oraz dr Andrzej Szabaciuk (KUL, IEŚ). W kolejnej debacie, poświęconej kwestii „upamiętnienia w terenie”, podejmowano zagadnienia, dotyczące sposobów godnego uwiecznienia bohaterów narodowych. Uczestniczyli w niej prof. Krzysztof Malicki, dr Maciej Korkuć (IPN Kraków) oraz dr Piotr Oleńczak (Warszawa). Ostatnia z rozmów dotyczyła zaś pamięci tradycyjnej i innowacyjnej. W tym przypadku dyskusje skupiły się wokół nowatorskich form edukacji historycznej i muzealnej oraz roli książki w społeczeństwie. Swoimi refleksjami dzielili się dr Tomasz Makowski (Biblioteka Narodowa), dr Marek Szymaniak (Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku) i Andrzej Mietkowski (Biblioteka Narodowa). Rozmowy prowadzili członkowie zespołu Fundacji: Paweł Kurtyka (Prezes Zarządu), Piotr Brulikis oraz dr Artur Goszczyński.
Po zakończeniu debat odbyła się konferencja naukowa „Znicze w naszych dłoniach. Pozytywne aspekty wpływu dorobku naukowego i muzealniczego w Polsce, w sferze zachowania miejsc pamięci Holokaustu, na relacje polsko-żydowskie”. W sesji, której przewodniczył dr Marcin Owsiński (Muzeum Stutthof), udział wzięli dr hab. Sebastian Piątkowski (IPN Radom), dr Aleksandra Namysło (IPN Katowice) oraz dr Piotr Setkiewicz (Muzeum Auschwitz-Birkenau). Uczestnicy obrad w zaprezentowanych przez siebie referatach oraz podczas późniejszej dyskusji dokonali przeglądu oraz podsumowania polskich inicjatyw, mających na celu upamiętnienie Holokaustu w wymiarze badawczym i muzealniczym. W ich wypowiedziach nie zabrakło elementów porównania Polski z innymi krajami na polu godnego uwiecznienia Zagłady Żydów oraz refleksji na temat wpływu tych działań na świadomość obywateli Polski i Izraela, a tym samym na współczesne i przyszłe relacje między obydwoma państwami. Konferencja ta była skierowana do rodzimych oraz amerykańskich odbiorców, którzy dzięki wsparciu partnerów zagranicznych mieli możliwość obserwowania obrad za pośrednictwem Internetu.
W trakcie dwóch pierwszych dni Przeglądu w budynku Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku prezentowano towarzyszącą wydarzeniu wystawę przedstawiającą inicjatywy, upamiętniające Holokaust na terenie Polski. W przestrzeni Muzeum Fundacja miała także swoje stoisko promocyjne, przy którym szerzej można było zapoznać się z jej działalnością.
W ostatnim dniu wydarzenia (29 sierpnia) Fundacja umożliwiła zwiedzanie swojej biblioteki przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie oraz zorganizowała spacer historyczny po stolicy zatytułowany „Warszawa: miasto dwóch powstań. Śladami Żydów i Polaków w czasie okupacji niemieckiej”. Tę swoistą lekcję dziejów poprzedziła msza św. w intencji środowiska patriotycznego, skupionego wokół Fundacji im. Janusza Kurtyki, celebrowana w Narodowym Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie. Spacer zakończyło natomiast wspólne złożenie zniczy pod Pomnikiem Powstańców Warszawskich na pl. Krasińskich.
Składamy znicze pod Pomnikiem na Placu Krasińskich. Jako pierwsi dokonali tego: Prezes Fundacji Paweł Kurtyka oraz Wiceprezes Dr Damian Bębnowski.
— Fundacja im. Janusza Kurtyki (@FundacjaKurtyki) August 29, 2021
Dziękujemy Hubertowi Smoczykowi za poprowadzenie spaceru. pic.twitter.com/Tv0ZIGjtJc
