Rajd Śladami por. Józefa Świdra „Mściciela” to pierwsza wyprawa tegorocznej – IV edycji projektu Rajd Śladami Żołnierzy Wyklętych – organizowanego przez Fundację im. Janusza Kurtyki oraz Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych
Wydarzenie odbędzie się w regionie Beskidu Sądeckiego. Rajd poświęcony jest postaci por. Józefa Świdra „Mściciela” – twórcy oraz dowódcy oddziału „Wiarusy” stanowiącego kontynuację działalności rozbitego w 1947 roku oddziału „Błyskawica” Józefa Kurasia „Ognia”. Podczas rajdu uczestnicy będą mogli poznać historie związane z „Mścicielem”, a także innymi żołnierzami podziemia niepodległościowego walczącymi w nowosądeckich pododdziałach Zgrupowania „Błyskawica” i Armii Krajowej w trakcie okupacji niemieckiej oraz po 1945 roku w czasie zniewolenia sowieckiego.
UWAGA – W ZWIĄZKU Z EPIDEMIĄ KORONAWIRUSA NOWA DATA RAJDU: 11-12 LIPCA 2020 ROKU. ZAPISY NA RAJD RUSZĄ 1 CZERWCA
Szczegółowa trasa rajdu wygląda następująco:
11 lipca: Kraków (Więzienie św. Michała przy ul. Senackiej 3) – Szczawnica (Plac Dietla) – Bryjarka – Bereśnik – Kotelnica – Dzwonkówka – Przysłop (pomnik partyzantów poległych w 1944 r.) – Sopotnicki Potok – ścieżka partyzancka wokół Krzemienin (pomnik w miejscu obozu grupy Perełki rozbitej w 1955 r.) – Koszarki – ziemianka Węglarzy z 1943 r. – schronisko na Przehybie
12 lipca: Przehyba – pomnik partyzantów pod Skałką (przy Krześle św. Kingi) – Będzikowa – Sopatowiec – Łazy Brzyńskie – Jazowsko (miejsce walk w 1939 r.) – Kamienica – Szczawa – Kraków.
Zbiórka: 11 lipca sobota, godz. 08.30, Kraków, Muzeum Archeologiczne przy ul. Senacka 3.
Zakończenie: 12 lipca, niedziela, około godz. 18.00 (UWAGA godzina zakończenia może ulec zmianie, ze względu na postępy na trasie rajdu)
Rajd będzie miał charakter górski z przeważającymi elementami wymagającej trasy marszowej
Nocleg podczas wydarzenia będzie miał miejsce w schronisku PTTK na Przechybie
Przewodnikiem historycznym podczas Rajdu będzie dr Dawid Golik z Krakowskiego Oddziału IPN – wybitny badacz dziejów podziemia niepodległościowego w Beskidzie Sądeckim oraz Gorcach. Autor publikacji na temat mjr. „Ognia” i por. „Mściciela”
Sylwetka Bohatera Rajdu:
por. Józef Świder „Mściciel, „współpracownik AK, żołnierz 3. kompanii zgrupowania „Ognia”, twórca i dowódca oddziału partyzanckiego „Wiarusy” Ur. 15 I 1927 w Rdzawce pow. Nowy Targ, jako syn Walentego i Zofii z d. Worwa. Pochodził z rodziny chłopskiej, miał czterech braci (Stanisława, Władysława, Stefana i Jana) oraz trzy siostry (Józefę, Marię i Anielę). Ukończył szkołę podstawową na terenie Rdzawki, a następnie pracował na gospodarstwie swoich rodziców. Jego ojciec był w czasie okupacji niemieckiej sołtysem Rdzawki. Rodzina Świdrów współpracowała w czasie wojny z AK, a w ich domu czasowo przebywali partyzanci. Ś. miał w tym czasie utrzymywać kontakt z żołnierzem KO AK Nowy Targ, Albinem Borowiczem „Jastrzębiem”, odpowiedzialnym ze strony podziemia za wykonywanie wyroków śmierci na współpracownikach niemieckich i konfidentach. Po przetoczeniu się frontu zajmował się handlem zbożem przywożonym na Podhale z tzw. Ziem Zachodnich. Najprawdopodobniej już wówczas nawiązał współpracę z działającym w Gorcach podziemiem niepodległościowym. 15 I 1946 Ś. dołączył do oddziału Józefa Kurasia „Ognia”, gdzie otrzymał pseudonim „Pucuła”. Do lipca 1946 przebywał cały czas w grupie dowodzonej bezpośrednio przez „Ognia”, biorąc udział w walkach z obławami UB i KBW w rejonie Turbacza, Czuby Ostrowskiej i Kiczory. Wraz z powstaniem Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” i podziałem oddziału na samodzielne kompanie, został przydzielony do 3. kompanii dowodzonej przez pchor. Henryka Głowińskiego „Groźnego”. 13 VII 1946 uczestniczył jako żołnierz tej grupy w zasadzce na przejeżdżające szosą zakopiańską samochody UB, podczas której zlikwidowano dwóch oficerów tej formacji – Kazimierza Domaradzkiego oraz Witolda Gurdka. Także w kolejnych miesiącach Świder brał aktywny udział w działaniach podejmowanych przez kompanię. 30 VII 1946 partyzanci wysadzili pomnik wdzięczności Armii Czerwonej w Rabce, 5 sierpnia zatrzymali pociąg osobowy w Sieniawie, a 15 sierpnia zlikwidowali dowódcę placówki UBP w Rabce Władysława Filipiaka. Przeprowadzili też w tym okresie szereg konfiskat w sklepach i urzędach państwowych. Po obławie KBW i śmierci Głowińskiego 9 XI 1946, dowództwo nad kompanią objął st. sierż. Antoni Wąsowicz „Roch”. Podczas częściowego urlopowania żołnierzy grupy w związku z trudnymi warunkami zimowymi, Świder pozostał w lesie stając się jednym z najbardziej zaufanych podwładnych „Rocha”. W tym czasie wziął udział m.in. w ostrzelaniu dwóch samochodów UB i KBW w rejonie Chabówki 18 XI 1946. Po śmierci „Ognia” 22 II 1947, kiedy całe zgrupowanie przestało istnieć, część żołnierzy 3. kompanii na czele z „Rochem” postanowiła pozostać w lesie i kontynuować walkę z komunistami. Należał do nich również Świder, który nie skorzystał z możliwości ujawnienia się podczas ogłoszonej w lutym 1947 amnestii. Po kilku miesiącach ukrywania się, w maju 1947, Wąsowicz wraz z dwoma innymi partyzantami postanowił przerwać walkę i przez Czechosłowację przedostać się do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Austrii. W trakcie marszu całą trójkę pochwycono, a następnie postawiono przed obliczem WSR w Krakowie. Na Podhalu pozostał jedynie Świder, który zaraz po wyjeździe „Rocha” i przypuszczalnie z jego właśnie inspiracji, rozpoczął tworzenie nowego oddziału partyzanckiego o nazwie „Wiarusy”. Sam też zmienił swój dotychczasowy pseudonim na „Mściciel”, co symbolizować miało zemstę na funkcjonariuszach UB i konfidentach, którzy doprowadzili do rozbicia zgrupowania „Błyskawica” w lutym 1947. Dwudziestoletni wówczas Świder okazał się być doskonałym organizatorem, który w bardzo krótkim czasie zgromadził wokół siebie kilkunastu doświadczonych partyzantów – przede wszystkich dawnych podkomendnych „Ognia”. Rozbudował też sieć informatorów i współpracowników grupy, gromadząc jednocześnie ukrytą w latach wcześniejszych broń potrzebną do dalszej walki. Latem 1947 nastąpił znaczny wzrost liczebności oddziału, który wpłynął też na jego aktywność. Partyzanci dowodzeni przez „Mściciela” coraz częściej dokonywali akcji rekwizycyjnych oraz likwidacji współpracowników bezpieki na terenie pow. nowotarskiego, nowosądeckiego, limanowskiego oraz myślenickiego. Zdając sobie sprawę ze stałego zagrożenia Świder bardzo często zmieniał miejsce obozowania, zatrzymując się przeważnie jedynie u gospodarzy, którzy wcześniej współpracowali z Armią Krajową lub zgrupowaniem „Ognia”. Próbował też, wzorując się na Kurasiu, podporządkować swoją grupę większej organizacji konspiracyjnej obejmującej swym zasięgiem cały teren Polski. Zamiar ten zrealizował tylko częściowo, gdy na przełomie 1947/1946 za pośrednictwem swojego zastępcy, Dymitra Ilienko „Czarnego”, związał oddział „Wiarusy” z regionalną strukturą konspiracyjną Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), która opierała się na dawnych żołnierzach AK z rejonu Krakowa i Myślenic. Świder planował także podział oddziału na mniejsze, samodzielne grupy i dalszą jego rozbudowę, w oparciu o kwaterującą w Gorcach grupę sztabową. Tytułowany był w tym czasie przez swoich podwładnych „porucznikiem”. „Mściciel” przykładał dużą wagę do tego, by dowodzony przez niego oddział miał wyraźne oblicze polityczne. Starał się także zwracać uwagę miejscowej ludności na to, że walka z systemem komunistycznym wciąż trwa. Z rozkazu Świdra kolportowano na terenie Podhala patriotyczne odezwy, dokonano także próby wysadzenia nowotarskiego pomnika wdzięczności Armii Czerwonej. W jednej z ulotek partyzanci pisali: „Czy jesteście tylko biernymi świadkami nie zajmującymi się wcale losami Ojczyzny, tej matki naszej, która nas chroni i karmi, która za to znajduje tyle niewdzięczności u swych synów, którzy przyczyniają się tylko do jej zagłady pragnąc skuwać ją w kajdanach Bolszewizmu… Polacy! Z silną wiarą w zwycięstwo dla dobra sprawy, a ze zniszczeniem wszystkich złych i przewrotnych, pójdziemy w przyszłość mając tylko na sercu swój honor i godność Polaka…”. W związku ze zbliżającym się dniem 1 listopada „Mściciel” zrealizował też akcje specjalną. W nocy z 31 października na 1 listopada 1947 siedmioosobowa grupa partyzantów dowodzona przez „Czarnego” dokonała zatrzymania pociągu osobowego na stacji kolejowej w Lasku, natomiast druga grupa pod dowództwem Stanisława Ludzi „Dzielnego” postawiła w miejscu śmierci Józefa Kurasia drewniany krzyż na którym zawieszona była szarfa z napisem: „Tu zginął śmiercią bohaterską dowódca oddziału partyzanckiego »Błyskawica« mjr »Ogień«”. W listopadzie i grudniu 1947 rozpoczęły się masowe aresztowania wśród współpracowników oddziału, które miały na celu ustalenie miejsca pobytu „Wiarusów” 0 pozbawienie ich oparcia miejscowej ludności w okresie zimowym. Dzięki doświadczeniu Świdra wszystkie obławy i przedsięwzięcia trafiały jednak w próżnię. Dopiero na początku 1948, za sprawą tragicznego w skutkach zbiegu okoliczności, KBW zdołało wyśledzić miejsce, gdzie przebywa grupa. 2 II 1948 partyzanci zdemolowali posterunek MO w Rabie Wyżnej likwidując też dwóch miejscowych milicjantów. Kilka dni później, 13 II 1948 „Wiarusy” znalazły się w Lubniu, na terenie pow. myślenickiego. Była już noc, więc partyzanci zajęli kwaterę w domu Józefa Spyrki. Syn gospodarza, korzystając z ich nieuwagi, opuścił budynek i udał się do pobliskiej placówki KBW, żeby donieść o pobycie w jego domu „bandy”. Wczesnym rankiem dom został otoczony przez wojsko, jednak w porę zaalarmowani partyzanci zdążyli go opuścić i korzystając ze śnieżnej zawieruchy przedzierali się pojedynczo przez pierścień obławy. Ostatnią walkę Ś. w ten sposób opisali żołnierze KBW: „Banda wybiegając […] skierowała się na podgrupę plut. Rykowskiego otwierając jednocześnie ogień, usiłując za wszelką cenę przedostać się do wąwozu, biegnąc w kierunku zachodnim […]. Manewr jednak bandy nie udał się ze względu na ogień podgrup. Wówczas bandyci zdezorientowani zaczęli prowadzić pojedynczą walkę z poszczególnymi żołnierzami, co umożliwiło im przedostanie się w kierunku wschodnim. […] Za »Czarnym« uciekał dalej w kierunku rzeki ps. »Mściciel« biegnąc także na strz. Wojciechowskiego, Wojciechowski oddał jeszcze cztery strzały nie trafiając go, następnie rzucił granat przerzucając go i widząc, że nie ma już czasu na załadowanie k[ara]b[inu]. przewrócił się i udał zabitego. «Mściciel» podbiegł do niego odwrócił go na wznak, zabierając mu granat, rzucając go w kierunku naszych żołnierzy, kopnął go i pobiegł w kierunku rzeki. Wtedy to strz. Wojciechowski załadował k[ara]b[in], oddał 3 strzały niecelnie za 4-tym strzałem trafił «Mściciela» w głowę zabijając na miejscu”. Po śmierci Świdra 13 II 1948, jego zwłoki przewieziono do siedziby PUBP w Myślenicach, gdzie zidentyfikował je jego brat, Stanisław. Ciała Świdra nie wydano jednak rodzinie i zostało one pogrzebane w nieznanym do dnia dzisiejszego miejscu.
Zgłoszenia do uczestnictwa w wydarzeniu przyjmowane są do 28 czerwca 2020 roku pod adresem e -mail: rajd@fundacjakurtyki.pl.
UWAGA!!! LICZBA MIEJSC OGRANICZONA!
Każde zgłoszenie musi posiadać: Imię i nazwisko, tel. kontaktowy, datę urodzenia, adres zamieszkania, zgodę na przetwarzanie danych osobowych.
UWAGA! UCZESTNIKAMI RAJDU MOGĄ BYĆ WYŁĄCZNIE OSOBY POWYŻEJ 8 ROKU ŻYCIA. OSOBY W WIEKU 8-16 LAT MUSZĄ UCZESTNICZYĆ W RAJDZIE ZE SWOIM OPIEKUNEM PRAWNYM. OSOBY W WIEKU 16-18 LAT MUSZĄ POSIADAĆ ZGODĘ RODZICA/OPIEKUNA PRAWNEGO DO UCZESTNICTWA W RAJDZIE
Opłaty:
Standardowa opłata rajdowa wynosi 170 zł/rajd
Dla stałych uczestników (co najmniej 4 rajdów) opłata rajdowa wynosi 140 zł/rajd
Dzieci do lat 15 – opłata rajdowa 85 zł/rajd
(Uwaga zmiana nr konta!)Opłatę należy wpłacić po rejestracji na konto Fundacji: Nazwa banku: PKO BP SA Oddział 3 w Łodzi nr konta: 89 1020 5561 0000 3302 3005 3006
Tytuł: „Opłata Rajd Śladami Żołnierzy Wyklętych”
Uwaga! Opłaty należy dokonać niezwłocznie po rejestracji najpóźniej do dnia 4 lipca 2020 roku
Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości
Patronat Honorowy:
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej
Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych
Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL
Muzeum Armii Krajowej w Krakowie
Muzeum II Wojny Światowej
Instytut Pamięci Narodowej
Współorganizatorem projektu jest Urząd ds Kombatantów i Osób Represjonowanych
Wsparli nas:
PGNiG Termika
POLREGIO
Nadleśnictwo Biłgoraj
Nadleśnictwo Włodawa
Nadleśnictwo Sarnaki
Partnerzy:
Stowarzyszenie Paczka dla Bohatera
Stowarzyszenie Historyczne Mazowsza Północnego
Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej 79 pp
Warszawski Zaułek
Blog Wokół Wykusu
GRH Błyskawica
Patronaty medialne:
Historykon.pl
Dzieje.pl
Kwartalnik Wyklęci
Polska Zbrojna
Polska Zbrojna Historia
W Sieci Historii
Historia.org.pl
Kwartalnik Wyklęci